*İş, oluş, hareket, kılış, durum bildiren kelimelerdir. Gel, Otur, Kalk, Çık, Uyu, Döv Not: Olumsuzluk eklerini alabilirler. Gelme, Oturma, Kalkma, Çıkma, Uyuma, Dövme Not: Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, bir sözcüğün fiil olduğunu anlamak için, sözcüğün yalın haline “-mek,-mak” eklerini getirebiliriz. Gelebiliyorsa fiildir. Not: Fiiller kip ve kişi eklerini alabildikleri gibi, hiç ek almadan da kip ve kişi bildirebilirler. Gel-di-m. (“-di” Görülen geçmiş zaman eki. “-m” 1. tekil şahıs eki) Gel. (Ek yoktur. Bu nedenle Emir kipi. 2. tekil şahsı bildirmektedir.) Not: Fiil, tek başına bir cümle özelliği gösterebilir. Kapat. (Bu bir kurallı cümledir.) Not: Fiiller, anlam özelliklerine göre üçe ayrılır: 1)Kılış Fiilleri: Bu tür fiiller, bir nesne ile gerçekleşir. Yaz, Oku, Çiz, Diz, İç, Sil 2)Durum Fiilleri: Bu tür fiiller, bir nesne ile gerçekleşmez. Uyu, Ağla, Gül, Dur, Eğlen 3)Oluş Fiilleri: Varlığın zaman içindeki değişimini bildiren fiillerdir. Büyü (mek), Morar (mak), Çirkinleş (mek), Yeşer (mek), Piş (mek), Pasla A)HABER (BİLDİRME) KİPLERİ: *Fiilin zamanını bildiren kip ekleridir. 1- Görülen Geçmiş Zaman: (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü) *Bu ek, geçmişte yapılan bir işin, kişi tarafından görüldüğünü, bilindiğini ifade eder. Kaç-tı-m , kaç-tı-n , kaç-tı Kaç-tı-k , Kaç-tı-nız , Kaç-tı-lar 2- Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman: (-mış, -miş, -muş, -müş) *Bu ek, geçmişte yapılan bir işin, başkasından duyulduğunu ifade eder. Yaz-mış-ım , yaz-mış-sın , Yaz-mış Yaz-mış-ız , yaz-mış-sınız , yaz-mış-lar 3- Şimdiki Zaman: (-yor, -mekte, -makta) *Bu ekler fiilin şu anda yapıldığını ifade eder. Geziyor, boyuyor, gelmekte, yağmakta 4- Gelecek Zaman: (-ecek, -acak) *Bu ek fiilin gelecekte yapılacağını ifade eder. Yatacak, Çıkacak, Sevecek 5- Geniş Zaman: (-r, -er, -ır) *Bu ek fiilin her zaman yapıldığını yada yapılacağını ifade eder. Kırar, Erir, Gözler, Görür Not: Geniş zamanın olumsuzu “-mez, -maz” ekleriyle yapılabilir. Burada diğerlerinden farklı olarak geniş zaman ekinin düştüğü görülür. Gördü / Gömedi Görür / Görmez B) DİLEK (İSTEME) KİPLERİ: *Fiilin zamanını bildirmeyen kip ekleridir. İsteme, şart, gereklilik veya emir anlamları içerirler. 1- İstek Kipi: (-e, -a) *İsteme anlamı katar. Çıkayım, Yiyesin, Kıralım Not: En sık kullanımı “-eyim, -ayım, -elim, -alım” dır. 2- Şart (Koşul) Kipi: (-se, -sa) *Şart anlamı katar. Koşsak, Sevsen, Yaşasam 3- Gereklilik Kipi: (-meli, -malı) *Gerekme ve ihtimal anlamı katar. Düşünmeliyiz, Yürümelisiniz, Olmalı 4- Emir Kipi: (Sabit eki yok) *Emretme anlamı katar. *Emir kipinde fiil, şahıslara göre ek alır. * 1. Tekil ve 1. Çoğul kişilerin emir çekimi yoktur. 1. T: -............................1. Ç: - 2. T: Gel..........................2. Ç: Gel-in 3. T: Gel-sin.....................3. Ç: Gel-sinler BASİT ZAMANLI FİİLLER: (Basit Çekimli Fiiller) *Tek bir kip eki alan fiillerdir. Fiil + Kip Eki + Şahıs Eki Sür+dü+m Görülen Geçmiş Zaman Bak+mış+sın Öğrenilen Geçmiş Zaman BİLEŞİK ZAMANLI FİİLLER: (Bileşik Çekimli Fiiller) *Birden fazla kip eki alan fiillerdir. Fiil + 1. Kip Eki + 2. Kip Eki (-di, -miş, -se) + Şahıs Eki Not: 2. Kip eki aslında ek-fiildir. Ve bu ekler sabittir. Git+miş+ti+n Gid+ecek+miş+iz Git+miş+se+niz Bileşik zamanlı Fiiller Üçe Ayrılır: 1- Hikaye Bileşik Zaman: (-di) Fiil+Kip eki+(-di)+Şahıs eki Baksaydık, Okumalıydın, Oturacaktım 2- Rivayet Bileşik Zaman: (-miş) Fiil+Kip eki+(-miş)+Şahıs eki Arıyormuş, Çıkaymışsın, Silecekmişiz 3- Şart Bileşik Zaman: (-se) Fiil+Kip Eki+(-se)+Şahıs Eki Gelmişseniz, Yatmalıysan, Boyadıysak Not: Emir kipinin bileşik zamanı yoktur. Not: Katmerli bileşik zaman: Gel+iyor+du+y+sa+m Yap+acak+mış+sa FİİLERDE ANLAM-ZAMAN KAYMASI: *Kip eklerinin görevi dışında, başka bir kip ekinin yerine kullanılmasıyla oluşur. *Bileşik zamanlı fiillerde anlam-zaman kayması olmaz. *Dua ve dileklerde genelde görülür. Yarın maça gidiyor muyuz? (aslında “gidecek miyiz?” olmalı… ) Bu yıl ÖSS haziran ayında yapılıyor. ( “yapılacak.” ) Akşamları erken yatıyorum. ( “yatarım.” ) Küçük yaştayken futbol oynamaya başlıyor. ( “başlamış.” ) Hoca bir gün ağaca çıkar. ( “çıkmış.” ) Her şey gönlünüzce olsun. ( “ola.” )